Παρεκκλήσιο Αγίου Μάμαντος

Πανήγυρη: 2 Σεπτεμβρίου

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Μάμαντος βρίσκεται στα βορειοδυτικά της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού, στον πυρήνα του οικισμού των Πάνω Λευκάρων, και υπάρχει μαρτυρία για επιγραφή που χρονολογούσε την ανέγερση του ναού στο έτος 900.

Αναφορά στον ναό γίνεται και στον Κώνδικα των Λευκάρων, όπου σημειώνονται εργασίες ανακαίνισής του το 1780 « Ἀκόμα διὰ προσταγῆς τοῦ (κῦρ Μελετίου) ἔγιναν ἡ ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Μάμαντος ἀνακαινίστην καὶ αὐτὴ παττάλικη ἤγουν σταῦλος τοὺς χοίρους καὶ αὐτή ἀπὸ τοῦ καιροῦ τοῦ Καρἀ Μουσταφὰ Πασιὰ. Ἔγεινεν ἀνακαίνισης εἰς τοὺς τοίχους, ὁποὺ φαίνουνται εἰς τὸ σκέπασμα εἰς ὕψωμα και πόρταις τῆς ἔξωθεν τὸ σημηντήριν καὶ ἔγινεν ἡ ἐξοδία ἀπὸ τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καὶ ἡ ποσότης ἔως τριακοσία γρόσια ἐπιτροπεύοντος τοῦ Μακαρίου ἱερομονάχου καὶ Χριστοφῆ».

Ο ναός ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, με εκτεταμένο δυτικό σκέλος, ενδεχομένως λόγω αρχαιότητας και σχέσης αυτού με μεταβατικές πολύστυλες παραλλαγές της ίδιας κατηγορίας, αν όχι από μεταγενέστερη επέκταση. Έχει μήκος 11.10 μ., χωρίς την εξέχουσα αψίδα και πλάτος 3.82 μ. Οι νεότερες επιχρίσεις έχουν επικαλύψει στοιχεία που θα βοηθούσαν σε διάγνωση τυχόν φάσεων του ναού αυτού, και μπορεί συνεπώς να χρονολογηθεί με βάση την τυπολογία των τόξων και των καμαρών, στον 13ο αιώνα. Ανωμαλίες, που παρατηρούνται στα τόξα αυτά, ενδέχεται να προέρχονται από εργασίες ανακατασκευής τους, και να υπάρχει όντως πολύ παλαιότερη φάση. Ο ναός είναι κηρυγμένο Αρχαίο Μνημείο Β΄ πίνακα και πανηγυρίζει στις 2 Σεπτεμβρίου.